Δυο από τα βασικά αγωνιώδη ερωτήματα για κάθε λογικά σκεπτόμενο πολίτη αυτής της χώρας είναι τα εξής, μεταξύ πολλών άλλων; Αντέχουμε και άλλη πνευματική διαρροή (brain drain) υψηλά καταρτισμένων και εκπαιδευμένων νέων ανθρώπων ως χώρα και κατά δεύτερον θα μπορέσουμε πράγματι το brain drain να το μεταλλάξουμε σε brain gain;
Τα ερωτήματα αυτά δεν είναι ούτε ρητορικά ούτε φιλολογικά.. Είναι ίσως τα πιο ουσιώδη ερωτήματα που θα πρέπει να θέσουμε στους ίδιους τους εαυτούς μας συνυπολογίζοντας όρους οικονομικούς, ασφαλιστικούς, καινοτομίας και ανταγωνιστικότητας μεταξύ άλλων. Σε μια πρώτη ανάγνωση, άλλοι εντονότερα καθώς έχουν αποχωριστεί κάποιο οικείο πρόσωπο και άλλοι στο πλαίσιο μιας συλλογικής συνείδησης αναφέρονται στη δυσάρεστη πραγματικότητα του brain drain. Λίγοι όμως έχουμε αντιληφθεί δυο πολύ βασικές παραμέτρους του φαινομένου.
Η μια έχει να κάνει πως εξετάζοντας τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων που έχουν μεταναστεύσει, θα διαπιστώσουμε πως δεν πρόκειται απλά για ένα μεγάλο ποσοστό του εργατικού δυναμικού. Αντιθέτως, πρόκειται, σε μεγάλο βαθμό, για την «αφρόκρεμα» ενός νεανικού επιστημονικού δυναμικού με επίπεδο μόρφωσης που δεν διαθέτει απλά ένα πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αλλά περιλαμβάνει πληθώρα εξειδικευμένων επιστημόνων με μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές. Ανθρωπίνου δυναμικού δηλαδή, το οποίο από την ατομική μας φορολογία έχουμε εκπαιδεύσει σε πολύ υψηλό βαθμό και με αξιόλογες ποιοτικές και ηλικιακές προδιαγραφές και το «στέλνουμε» στο εξωτερικό.
Η δεύτερη έχει να κάνει με ένα ιδιαίτερα «πρακτικό» και κοντινό δεδομένο του ζητήματος. Γερνάμε γρήγορα..Γρηγορότερα ελέω κρίσης.. Και τι σημαίνει αυτό; Χάνοντας ένα μεγάλο αριθμό νεανικού πληθυσμού πρακτικά δημιουργούμε ένα διττό πρόβλημα: Αποδυναμώνουμε ένα ήδη προβληματικό συνταξιοδοτικό σύστημα και παράλληλα έχουμε απολέσει τους παραδοσιακούς πυλώνες για καινοτομία και νεοφυή επιχειρηματικότητα που είναι οι νέοι και ταλαντούχοι άνθρωποι. Είναι πολλές και αξιόλογες οι μελέτες ως προς αυτά και εύκολα μπορούν να ανακτηθούν από το διαδίκτυο. Αλλά και η ίδια η κοινή λογική, αυταπόδεικτα αναλογιζόμενη αξιοθαύμαστες και αξιομνημόνευτες καταστάσεις τύπου Silicon Valley, γνωρίζει πως δεν υφίσταται παγκοσμίως κάποια Μέκκα της καινοτομίας και της τεχνολογίας με μέσο όρο ηλικίας 65αρηδες…
Τι σχέση έχουν οι Πανελλήνιες όμως με τα προαναφερθέντα; Ας ξεκινήσουμε από ένα κοινό τόπο που οι γνωρίζοντες θα συμφωνήσουν. Την ίδια ώρα που έχουμε στις περισσότερες ειδικότητες υψηλή ανεργία έχουμε και έλλειψη συγκεκριμένων ειδικοτήτων ή στελεχών με περιζήτητες δεξιότητες. Αν για παράδειγμα, για την εταιρεία σας θελήσετε να βρείτε έναν καλό data analyst ή να ακούσετε ευλαβικά τις συμβουλές ενός UX designer, θα διαπιστώσετε ότι το γραφείο σας δεν θα κατακλυστεί από δεκάδες βιογραφικά..
Οι Πανελλήνιες, τα τμήματα και όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς άμεσα και έμμεσα σχετίζονται με το brain drain και την εγχώρια αγορά εργασίας. Να ξεκαθαρίσουμε καταρχάς πως όλες οι επιστήμες και όλες οι ειδικότητες έχουν ρόλο και θέση σε κάθε πολιτισμένη κοινωνία. Ωστόσο, το δεδομένο πως, ενώ κατά μέσο όρο εισάγονται 4000 φιλόλογοι κάθε χρόνο στα ΑΕΙ μας, αλλά την ίδια στιγμή δεν υπάρχει τμήμα π.χ. Φιλολογίας ή Εκπαίδευσης Διαπολιτισμικής από μόνο του είναι ένα θέμα. Την ίδια στιγμή που έχουμε πολλά τμήματα Δασκάλων και Νηπιαγωγών, δεν έχουμε εξειδικευμένο τμήμα πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης διαπολιτισμικής ή/και πολιτισμικής εξειδίκευσης επίσης είναι ένα θέμα. Επιπρόσθετα, το γεγονός πως προβλέπονται τμήματα για στελέχη ειδικής αγωγής στην πρωτοβάθμια αλλά δεν υπάρχουν αντίστοιχα τμήματα για εκπαιδευτικούς ειδικής αγωγής στην δευτεροβάθμια επίσης είναι ένα πρακτικό και ουσιαστικό ζήτημα. Είναι σαν να υποθέτουμε πως για όλα αυτά τα παιδιά που εντάσσονται στα πεδία της Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, η φοίτηση και η υποστήριξη είναι αναγκαία και απαραίτητη μόνο στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Από κει και πέρα περιττή..
Τα παραδείγματα είναι πολλά. Να αναφέρουμε ενδεικτικά ότι μόλις πέρυσι ενταχθήκαν Πανεπιστήμια τμήματα για το πεδίο του τουρισμού ενώ φέτος, μετά από αρκετά χρόνια επαναλειτουργεί η σχολή Ξεναγών, σχολές και ειδικότητες που σχετίζονται με ένα από τους βασικούς πυλώνες της χώρας μας. Παράλληλα, κρίνεται σκόπιμο για ένα μακροπρόθεσμο και εύστοχο επανασχεδιασμό του ακαδημαϊκού χάρτη της χώρας να εντάξουμε και μια διεπιστημονικότητα στα προγράμματα σπουδών που θα καλύπτουν ακόμη περισσότερο τις νέες δεξιότητες που είναι αναγκαίες στο επιστημονικό και επαγγελματικό γίγνεσθαι παγκοσμίως. Για ποιο λόγο είναι παράδοξο ή αντισυμβατικό π.χ. ακόμη και σε κλασικές σπουδές να μην υπάρχουν σε μαθήματα εξαμήνου ενότητες επιχειρηματικότητας; Μήπως π.χ. κανείς απόφοιτος ποτέ δεν θα ξεκινήσει δικό του επιχειρείν με ένα φροντιστήριο; Για ποιο λόγο σε ένα τμήμα πληροφορικής να μην εντάσσονται συστηματικά και μαθήματα marketing ή HR καλλιεργώντας πέρα από τις τεχνικές γνώσεις και άλλες.
Η επανεξέταση των προγραμμάτων σπουδών, των τμημάτων και του συστήματος δεν πρέπει να αναλώνεται στη συζήτηση της αύξησης ή της μείωσης του αριθμού των εισαχθέντων ή των μαθημάτων αλλά και στις δυνατότητες και στη στοχοθεσία όλων αυτών που θα φοιτήσουν σε αυτά τα προγράμματα σπουδών. Όπως και δεν πρέπει εσφαλμένα να αναλώνεται μόνο στο αν χρειαζόμαστε περισσότερα ή λιγότερα τμήματα θετικού προσανατολισμού, θεωρητικού κ.λπ. Το ζήτημα είναι αν αυτό που παρέχουμε στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ανταποκρίνεται στις μελλοντικές μας επιδιώξεις και βλέψεις ως χώρα, ως οικονομία, ως κοινωνία. Έστω και αν μελλοντικά ανακάμψει η χώρα μας και επέλθει η πολυπόθητη ανάπτυξη δεν θα πρέπει να μπούμε σε τέτοιους προβληματισμούς;
Σε καμία χώρα, σε καμία κοινωνία και σε καμία οικονομία όταν η εκπαίδευση παραμένει αμέτοχη στις απαιτήσεις των καιρών και στις ανάγκες των ανθρώπων δεν μπορεί να μακροημερεύσει ούτε η οικονομία ούτε και η ίδια η κοινωνία. Η εκπαίδευση συνολικά έχει πολλά να δώσει και πολλά να αλλάξει. Ωστόσο, αφού πάγια τακτική της εκάστοτε ηγεσίας του Υπουργείου Παιδείας είναι να εστιάζει στην αλλαγή του συστήματος και των Πανελληνίων, ευελπιστούμε πως κάποια στιγμή αυτή η αλλαγή θα είναι ουσιαστική, ανιδιοτελής και θα ακούσει τα προστάγματα των καιρών. Ας ξεκινήσουμε από κάπου..Γιατί αυτό το κάπου να μην είναι το σύστημα, η στοχοθεσία που πρακτικά θα βάλουμε για το εξεταστικό και τις ανακατατάξεις στα ΑΕΙ και γιατί να μην είναι αποτελέσει το εφαλτήριο για μια ακόμη μεγαλύτερη βελτίωση του εκπαιδευτικού συστήματος.
Το να βοηθήσουμε τους νέους να σπουδάσουν και να καλλιεργήσουν γνώσεις που θα μπορούν ευκολότερα να αξιοποιήσουν στις υπάρχουσες και μελλοντικές εσωτερικές συνθήκες της χώρας μας ίσως να είναι το πρώτο βήμα να αμβλύνουμε μελλοντικά το brain drain. Το να βελτιώσουμε μετέπειτα όλες αυτές τις συνθήκες που θα προσελκύσουν όλους αυτούς τους νέους ανθρώπους που έφυγαν στο εξωτερικό, ας είναι το επόμενο και μεγάλο στοίχημα για όλους. Γιατί είναι και θα είναι το μεγάλο στοίχημα. Ένα στοίχημα στο οποίο όμως υπάρχουν δυο μόνο «αποδόσεις»: ή θα πάρουμε υπεραξίες ή θα χάσουμε τα πάντα και πολύ πιο γρήγορα από όσο φανταζόμαστε.
Σύνταξη: Δρ Χρήστος Ταουσάνης, σύμβουλος σταδιοδρομίας & Επιστημονικός Διευθυντής Employ | www.e-employ.gr
